کوه عینالی ( سرخاب ... عینال - زینال )

این مطلب در وبلاگ قبلی ثبت شده بود و دوستان زیادی از طریق لینکی که در وبلاگ های مختلف داشت برای خواندن آن می آمدند ، به جرات می توان گفت کسی برای نوشتن درباره عینالی اینهمه بخودش زحمت نداده است و خلاصه تر از این در مورد این کوه نوشتن شاید امکان نداشت !! سالگرد هاشم یاران باعث شد یاد این مطلب بیافتم و اینکه بدلیل مسدود بودن وبلاگ قبلی مهجور مانده است !!!

این مطلب را دوباره از وبلاگ قبلی به اینجا منتقل کرده ام باشد که مورد استفاده باشد...

======

عینالی ( عون ابن علی / عینال - زینال )

+ نوشته شده در پنجشنبه بیست و نهم اسفند 1387 ساعت 23:35 شماره پست: 59

چنین گویند که( مولانا جلال الدین محمد بلخی) در وقت ارتحال وصیت فرمودند که این خاک را در قبر من پهن سازید که من نیز در خاک سرخاب مدفون باشم.

به تبریز ار شوی ساکن، زهی دولت زهی رفعت      به سرخاب ار شوی مدفن زهی روحا زهی راحت

تبریز از شمال به کوهستانی سرخ فام ختم میشود که بخاطر وجود یک بقعه که از قدیم مردم جهت زیارت به آنجا میرفته اند به نام آن دو بزرگوار به نام عینال – زینال یا عینالی معروف شده است ، این کوهستان بخاطر داشتن خاک رس و نیز مس برنگ سرخ میباشد و در کتب قدیمی تر و یادداشت- ها از آن با نام  سرخاب یاد شده است . و هنوز محله سرخاب که از دامنه این کوه شروع و در ابتدای خیابان شمس تبریزی به محله قدیمی دوه چی میرسد نام خود را حفظ کرده است و درب سرخاب بعنوان یکی از درب های مشهور تبریز که به مرکز تبریز قدیم باز میشده است هنور نام محلی است مابین بقعه صاحب الامر و بقعه سید حمزه  که از روبروی مقبره الشعرا و فرعی شهید بهروزیه و یا کمی پائین تر از طریق فرعی تکیه حیدر میتوان به آنجا رسید و امروزه یکی از خانه های قدیمی تبریز ( خانه شربت اوغلی ) در آنجا بعنوان مرکز ایران شناسی نامگذاری شده است و بازارچه نجاران که یکی از شاخه های بازار بزرگ تبریز است از آنجا شروع میشود و عموماً به نام نجارا بازار یا سرخاب قاپوسی معروف و متداول است .

در قدیم مردم بر این باور بوده اند که بقعه بالای این کوه متعلق به دو تن از فرزندان حضرت علی (ع) با نام های عون بن علی و زین بن علی میباشد ولی بعدها معلوم گردید این مزار متعلق به دو برادر بوده است که مردان عارف و مومنی بوده اند و پس از مرگ مزارشان بخاطر ارادت مردم به آنها تبدیل به بقعه ای شده است این بقعه به شیوه معماری ایلخانی بوده و شامل سه اتاق و یک مقبره و ایوانی با پنج ستون سنگی بزرگ است بمرور زمان در اطراف بقعه تغییراتی در اتاق ها و محوطه های بیرونی داده شده است .

این کوهستان بدلیل نوع خاک عموماً خشک و فاقد پوشش گیاهی و درختی میباشد ولی بدلیل قرار گرفتن در نزدیکی شهر و در دسترس بودن برای پیاده روی و ورزش کوهنوردی از قدیم مورد استفاده بوده و تقریباً مدرسه کوهنوردی تبریز میباشد و همه کوهنوردان بزرگی که در تبریز بوده اند و هستند ارادت خاصی به این کوهستان داشته و خاطرات روزگار خوش نوجوانی و جوانی خود را در آنجا به یاد آورده و حکایات شیرینی از آنجا بیاد دارند . عینالی همواره نام مردان بزرگی را که در این منطقه از جان مایه گذاشته اند و در دره های مختلف آن اقدام به درخت کاری کرده اند و یا بطور مرتب با حضورشان به پاکسازی و مرمت چشمه هایش اقدام کرده اند و یا در نگهداری و تعمیرات بقعه و نیز ساخت پناهگاه کوهنوردی در کنار مسجد و سایر طرحهای ملی و دولتی فعال بوده اند و هستند را در خود زنده نگهداشته است و نام این بزرگان همواره به نیکی در میان مشتاقان عینالی و در میان خاطرات شیرین آن تکرار میشود . ( زینال محمدپور " زینال عمی " که درختان کهلیک بولاغی را کاشت و هاشم اسکندر جعفرزاد " هاشم یاران " که در شمال شرق عینالی دره یاران را آباد کرد و درختکاری کردند !!  یادشان گرامی و روحشان شاد !!)  از حدود 30 سال پیش طرح احیاء و جنگل کاری در این منطقه فعال و با برنامه ریزی های جامع و تلاش و کوشش زیادی که همه کوهنوردان و مراجعه کنندگان در نسل های مختلف بیاد می آورند امروزه چهره متفاوتی به این کوهستان – مخصوصاً دامنه جنوبی این مسجد  داده اند  .  در سال های اخیر در محوطه غربی مسجد برجی بعنوان برج یادمان شهدای گمنام بنا شده است که در کنار این مسجد برفراز عینالی از داخل شهر تبریز قابل رویت میباشد و محوطه سازی اطراف مسجد در ضلع غربی مورد بهره برداری قرار گرفته است.

منطقه کوهنوردی شمال تبریز که عموماً به آن عینالی میگویند شامل منطقه وسیعی است که مسیرهای زیادی از آن را میتوان بصورت یک برنامه یکروزه اجرا کرد ولی مسیرهای طولانی تری نیز وجود دارد که اجرای یک روزه آن نیاز به سرعت بالا و توان بالای فرد دارد .

این منطقه از غرب به قله بهلول و روستای بابا باغی و در شمال و شمال شرقی به قله دند و جاده قدیم تبریز – اهر منتهی میشود و در میانه این کوهستان رودخانه آجی چای ( تلخه رود ) عبور میکند ، آجی چای از پل ونیار وارد این منطقه شده و از پل آجی کورپوسی در کنار فرودگاه تبریز از این منطقه خارج میشود . در قسمت جنوبی که مشرف بر شهر تبریز میباشد مسجد و رادار قرار دارد

مسیرهای مختلفی در این کوهستان برای تفریح و ورزش وجود دارد و نام های مختلفی در طول زمان به آنها داده شده است که در اینجا به برخی مسیرها و چشمه ها اشاره ای  میکنیم ، منطقه عموماً به سه بخش شمال آجی چایی و آجی چایی و جنوب آجی چایی تقسیم میشود

جنوب آجی چایی :                             

مسیر مسجد ( مسیر عمومی ) : این مسیر عمومی و تقریباً در هر روز از هفته مورد استفاده مراجعین و ورزشکاران میباشد ، ضمناً یک راه آسفالته نیز که مورد استفاده خودروهای جنگلبانی و نیروهای انتظامی مستقر در بالای کوه میباشد تا مسجد کشیده شده است و اغلب خانواده ها برای پیاده روی از این مسیر استفاده میکنند ، این مسیر از ابتدای کنارگذر شمالی تبریز در محل خروجی ایده لو و سرباز شهید شروع شده و بعد از یک شیب نسبتاً تند از یک مسیر پاکوب در ابتدای راه ادامه مسیر را از پای مسجد بالا میرود . بعلت حضور بسیار زیاد ورزشکاران و مراجعین ، مخصوصاً در روزهای تعطیل ، کانکس هلال احمر در پای مسجد جهت امدادرسانی و حضور در مواقع ضروری ، بعنوان مقر ثابت نیروهای امدادی عینالی ، گذاشته شده است . در ابتدای مسیر صعود اگر از مسیر پاکوب سمت راست پارکینگ صعود را آغاز بکنیم از طریق مسیری که از وسط دره میگذرد به پای دیواره ایلان اوچان میرسیم که پایگاه اصلی برای تمرینات و اجرای کلاسهای سنگنوردی تبریز میباشد ادامه مسیر در ابتدای دره پای مسجد میرسد .

مسیر مسجد به چشمه کهلیک بولاغی : برای رسیدن به مشهورترین چشمه این منطقه ، کهلیک بولاغی ، از شرق مسجد بطرف زمین مسطح و مصطلح زمین فوتبال رفته و تپه رادار ماکروویو را بالا میرویم و از مسیر پاکوب از کنار رادار بطرف شمال ادامه مسیر داده به این چشمه میرسیم . ادامه این مسیر به رودخانه آجی چای ختم میشود . بعد از چشمه میتوان مسیر را بطرف شمال و کنار رودخانه از طریق سرخاب داشی ادامه داد ، همچنین ادامه مسیر در جبهه شرق به یک پناهگاه و در ادامه به چشمه سلام الله میرسد  که از آنجا میتوان به منطقه قلبه زن رفت ، مسیر دیگر در ادامه مسیر از چشمه کهلیک بلاغی  در شمال شرقی از طریق مسیر هره دره  به کناره آجی چای میباشد ، در شرق این مسیر چشمه آهک لی سو ( چشمه آهکی ) قرار دارد . این قسمت از رودخانه ورودی پلنگ لی دره میباشد .

مسیر مسجد به دوه چی کهلیک بلاغی : درست از مسیر شمالی مسجد دره را پائین میرویم در ابتدا به چشمه حوض طرلان و در ادامه مسیر به دوه چی کهلیک بلاغی میرسیم . ادامه مسیر بطرف شمال در کناره رودخانه به ورودی گئچی دره سی میرسد . اگر از بین مسیر حوض طرلان به دوه چی کهلیک بلاغی  بطرف غرب انحراف مسیر بدهیم از میان مسیر پاکوب داخل دره به یک سه راهی میرسیم که ادامه آن به کنارگذر شمالی در خروجی شهرک ارم میرسد ، ولی اگر سه راهی را بطرف شمال ادامه بدهیم به کنار رودخانه در ابتدای مسیر گوور قالاسی بنام دورت داشلار میرسیم ، ادامه مسیر از سه راهی مزبور بطرف شمال غرب ما را به آجی کورپوسی میرساند .

- مسیر گردنه پایان به مسجد : گردنه پایان در شمال شهرک باغمیشه و شهرک رشدیه قرار دارد و زمانی جاده تبریز به اهر از آنجا میگذشته است ، چنانچه مسیر کوهنوردی را از  اینجا شروع بکنیم باید مسیر را بطرف غرب ادامه دهیم از کنار ساختمان لرزه نگاری ادامه مسیر داده به داش دربند میرسیم در جنوب مسیرمان دره ای بنام سولی دره دیده میشود و بعد از طی مسیر به یک سه راهی میرسیم و کوهنوردانی که از مسیر یوسف آباد ( خیابان عباسی) صعود کرده اند را میبینیم ، ادامه مسیر به پاسگاه انتظامی و پای رادار ماکروویو و مسجد ختم میشود . به این مسیر مسیر خط الراس عینالی هم میگویند .

دره یاران یا یاران آباد منطقه ایست که محل سنگنوردی قلبه زن هم در آنجا میباشد . وجه تسمیه این منطقه به دره یاران حضور گروه کوهنوردی یاران و اقدام آنها به درختکاری و تبدیل آنجا به یک محل اتراق و محل تجمع برای اعضای گروهشان بود که بتدریج به دره یاران و یاران آباد اشتهار یافت ... شعری نیز برای این محل سروده اند که در ادامه جهت یادگار ثبت می شود :

برای رسیدن به یاران آباد مسیر های مختلفی وجود دارد:

1) گردنه پایان به یاران آباد : اگر از گردنه پایان بطرف شمال برویم به پل ونیار میرسیم در حدود یک سوم از این مسیر در طرف شمال غربی یک مسیر پاکوب ما را به یاران آباد میرساند .

2) داش دربند به یاران آباد : چنانچه از سولی دره صعود کرده باشیم مسیر داش دربند بطرف شمال ما را به چشمه سلام الله میرساند از وسط مسیر اگر بطرف شمال شرق برویم به یاران آباد و قلبه زن میرسیم .

3) مسیر مسجد به کهلیک بلاغی و چشمه سلام الله به قلبه زن فبلاً اشاره شده است .

4) مسیر پل ونیار به یاران آباد : ادامه مسیر از پل ونیار بطرف جنوب غربی به یاران آباد میرسد . اگر از پل ونیار در امتداد رودخانه حرکت کنیم در خاللی دره اگر مسیر را در اولین فرعی بطرف جنوب ادامه دهیم به قلبه زن و یاران آباد میرسیم .

بیز گئدیب سن قالاجاخ سان
یئنه یاران چی لارا ساز چالاجاخ سان 
نه وئریب سن آلاجاخ سان
یئنه یاران کیمی گوی تئللی گوزل سویگولون اولسون
یئنه قوی ال لر ، اورک لر یخین اولسون
یئنه مین رحمت آپارمیش باباجانی نقی ن ... اولسون
نئچه مین قوربانعلی تونتابین اولسون
آی حسن مشتی لر اولسون
آی جاواد سیدی لرآی علی قوربان پورون اولسون
نئچه وحدانی لرین مین نئچه گلبازلارین اولسون
ممد ابراهیمی لر تک اوجابوی لشکرین اولسون
آی رحیم صادیقین اولسون یئنه داغلار هاشیم اولسون ( یاد هاشم یاران گرامی )
تبریز آخشاملاری تک یایدا سرین یئل لرین اولسون
سارامین بختینه تای آی آپاران سئل لرین اولسون
قیزلارین قوی گلین اولسون
یئنه مین لر جولالی نازلی سلام اللاهین اولسون
نئچه مین آلما دره ن آی کیمی گویچک لرین اولسون
بولاغ آخسین سرین اولسون نه بیلیم من نجور اولسون
گویلون هر جور چکیر اولسون
                      « ائوین آباد اولا یاران »

آجی چایی ( تلخه رود ) :

چنانچه اشاره شد رودخانه تلخه رود ( آجی چایی ) از پل ونیار وارد کوهستان عینالی شده و در محل آجی کورپوسی از این کوهستان جدا میشود و وارد دره تبریز در غرب تبریز شده و بطرف دریاچه ارومیه ادامه مسیر میدهد .

این رودخانه همچنانچه از نام آن معلوم است بشدت تلخ و شور بوده و فاقد ماهی است ولی انواعی از مارهای آبی در آن یافت میشود ، عموما بعلت نوع مسیر حرکتی برای شنا مناسب نبوده و از این جهت برای کسانیکه در آن اقدام به شنا میکنند خیلی خطرناک و حادثه آفرین میباشد . اگر ساحل رودخانه را از ونیار به فرودگاه تبریز ادامه بدهیم در ابتدا به محل گذر خاللی دره میرسیم که ما را به آنسوی رودخانه و از سه مسیر معروف به اوچ دره به منطقه سویود دوخ میرسانند . ادامه مسیر ساحلی ما را به کنار پل جدید درگوی بورون میرساند که تقریباً مناسب ترین محل برای کسانیست که میخواهند در آجی چایی شنا بکنند  در غرب گوی بورون و کنار چشمه آهاک لی سو به یک گذر آبی میرسیم که محل عبور از آب و رسیدن به پلنگ لی دره میباشد . ادامه مسیر ما را به محل معروف به سرخاب داشی میرساند که خاطرات تلخی از غرق شدن شناگران دارد . بعد از این محل در امتداد رودخانه به گذرگاه ورودی گئچی دره سی میرسیم که این معبر ما را به گئچی دره سی و از آنجا به بابا باغی و پای کوه بهلول میرساند . در ادامه مسیر بهدورت داشلار میرسیم که آنجا هم گذر آبی برای رسیدن به گوورقالاسی میباشد که ادامه مسیر از آنطرف رودخانه به بابا باغی میرسد . ادامه ساحل به پل آجی کورپوسی در فرودگاه تبریز ختم میشود .  

شمال آجی چایی :

شمال رودخانه تلخه رود ( آجی چایی ) منطقه ایست که عموماً خلوت تر بوده و کسانیکه به آنطرف میروند غالباً از کوهنوردان حرفه ای تر میباشند ، انتخاب این مسیر ها به هیچ وجه برای صعودهای کمتر از 3 نفر توصیه نشده است ، منطقه غالباً بدون آب میباشد و در برخی مناطق نوع نامگذاری نشان از صعب العبور بودن و خلوت بودن مسیر دارد . در وسعتی مابین قله بهلول تا قله دند و آجی چایی تنها دو چشمه آب وجود دارد و در انتخاب این مسیرها ، مخصوصاً در تابستان ، برداشتن آب کافی فوق العاده ضروری میباشد . در زمستان نیز بعلت وجود حیوانات وحشی در منطقه شمالی آجی چایی برنامه صعود به این منطقه کم اجرا میشود ، بجز قله دند که غالباً از مسیر ونیار و سویوددوخ صعود انجام میشود . شمالی ترین مسیر صعود منطقه مسیر قله بهلول به قله دند است که بعد از قله بهلول از شمال هیلله عبور کرده و مسیر مستقیم و بدون آب معروف به حرم قوزولاری را ادامه داده از جبهه غربی به دند میرسد .

قله دند :

مرتفع ترین قله منطقه عینالی در شمال شرقی این کوهستان قرار دارد این قله مخصوصاً از غرب تبریز و ورودی جاده مرند به تبریز با ابهت بسیاری دیده میشود . مسیرهای صعود به این قله عموماً از جنوب قله میباشد و مسیر ( ونیار - سویوددوخ – دند ) و مسیر(خاللی دره - اوچ دره لر - سویوددوخ – دند) معروف ترین مسیر ها میباشند ، از مسیر (مسجد - کهلیک بولاغی - هره دره - پلنگ لی دره – دند) نیز توسط برخی گروههای کوهنوردی صعود اجرا میشود . مسیر دیگر برای صعود مسیر (بهلول – هیلله –امرودلی – دند) میباشد که بخاطر بی آب بودن مسیر علاقمندان کمتری دارد . در قسمت شمال شرقی قله دند به منطقه امام آغاجی میرسیم ، برای رسیدن به سویوددوخ در مواقع ضروری میتوان از مسیر ماشین رو و خاکی فرعی سمت چپ جاده پکه چین به امام آغاجی استفاده کرد .

قله بهلول :

قله بهلول در غربی ترین قسمت کوهستان عینالی قرار گرفته است و در قسمت غربی تبریز بصورت یک قله منفرد دیده میشود . برای رسیدن به این قله عموماً از جاده تبریز – باباباغی استفاده میشود ، اگر جاده را بطرف گومانا ادامه دهیم قبل از رسیدن به روستاهای داش اسپران و ینگی اسپران در سمت راست جاده (شرق)  مسیر پاکوبی ما را به جبهه غربی بهلول میرساند . مسیر دیگر رفتن به باباباغی ( خانه جذامیان) و ادامه مسیر از شمال آنجا بطرف معراج و در ادامه قله بهلول میباشد .  چنانچه مسیر صعود را بخواهیم از مبــدا مسجد عینالی اجـرا کنیم ، میتوانیــم از مسیر (مسجد – کهلیک بلاغی – هره دره – پلنگ لی دره ( انحراف به غرب ) – چشمه الی اوشودن – امرودلی – معراج – قله بهلول) و یا از مسیر (مسجد – دوه چی کهلیک بولاغی –گئچی دره سی – چشمه الی اوشودن – امرودلی – معراج – قله بهلول) حرکت کنیم . برای رسیده به باباباغی علاوه بر مسیر جاده آسفالته میتوان از مسیر(مسجد – حوض طرلان – دورت داشلار – گوور قالاسی- باباباغی – معراج – قله بهلول ) نیز ادامه داد .